Πώς η μεθοδευμένη
διαφημιστική εκστρατεία μπορεί να μετατρέψει ένα ισχυρότατο δηλητήριο, το
φθόριο, σε στοιχείο που όλοι θέλουν να έχουν στο σώμα τους! Γιατί έγινε αυτό; Μόνο και
μόνο για να μην πηγαίνει χαμένο το φθόριο που «περισσεύει» από τις βιομηχανίες
αλουμινίου; Μήπως γιατί ήδη οι Ναζί εφάρμοζαν τη φθορίωση σαν μέσο
χειραγώγησης της συνείδησης των κατακτημένων λαών; Ή μήπως έχουν δίκιο
οι ακραίοι, που υποστηρίζουν ότι κάποιοι έχουν συμφέρον να μας μεταλλάξουν
σταδιακά και η φθορίωση του νερού και πολλών άλλων ειδών εντάσσεται σε αυτά τα
πλαίσια; Ο κρυφός ρόλος της αμόλυβδης βενζίνης...
Πριν από δύο περίπου μήνες, μια παρέα από φίλους πήγαμε στο σπίτι ενός από εμάς, σε ένα χωριό στην Αρκαδία. Αν και το σπίτι που φιλοξενηθήκαμε ήταν αρκετά καινούργιο, μπαίνοντας μέσα ανακαλύψαμε πως είχε ποντίκια. Όπως καταλαβαίνετε, το πρόγραμμα της επόμενης μέρας άλλαξε. Η πρώτη δουλειά ήταν να βρούμε ποντικοφάρμακο...
...Όμως στο μαγαζί του χωριού το ποντικοφάρμακο είχε τελειώσει. Αρχίσαμε να συζητάμε για να αφήσουμε τα σχέδια για βόλτες στο βουνό και να πάμε στη Δημητσάνα ή στη Βυτίνα, αποφασισμένοι να λύσουμε το πρόβλημα των ποντικιών.
Εκεί που συζητούσαμε, μια από τις παραδοσιακές γιαγιάδες των χωριών αυτών μας άκουσε και είπε να μας βοηθήσει. Η συμβουλή της, ιδιαίτερα απλή. «Αδειάστε παιδάκια μου», μας είπε, «μια οδοντόκρεμα σε ένα πιατάκι, βάλτε μια δυο κουταλιές μαρμελάδα η μέλι για γλύκα και μυρωδιά, και ανακατέψτε τα καλά. Μετά βάλτε μισό-μισό κουταλάκι, σαν δόλωμα, στα σημεία που είδατε ποντίκια και θα ησυχάσετε από αυτά». Η συμβουλή της μας παραξένεψε, αλλά αφού δεν θα αλλάζαμε τελικά το πρόγραμμα μας, είπαμε να την εφαρμόσουμε, αν και δεν πολυπιστεύαμε στην αποτελεσματικότητα της.
Τρεις εβδομάδες αργότερα αποφασίσαμε να ξαναπάμε. Αυτή τη φορά δεν παραλείψαμε να πάρουμε και το απαραίτητο ποντικοφάρμακο, γελώντας με τη συνταγή της γιαγιάς. Όταν μπήκαμε πάλι στο σπίτι, είδαμε πως τα περισσότερα από τα κουταλάκια του μίγματος της οδοντόπαστας με το μέλι, που είχαμε βάλει σαν δολώματα, έλειπαν. Αυτό όμως που μας εντυπωσίασε περισσότερο ήταν το ότι δεν υπήρχαν καθόλου ίχνη από ποντίκια! Αυτό ήταν κάτι που με παραξένεψε και με τρόμαξε.
Γυρνώντας στην Αθήνα, άρχισα να ψάχνω το θέμα. Φανταστείτε την έκπληξη μου όταν ανακάλυψα πως, πραγματικά, κάποιες από τις φθοριούχες ενώσεις που υπάρχουν μέσα στις οδοντόκρεμες σήμερα, χρησιμοποιούνταν στις πρώτες δεκαετίες του εικοστού αιώνα ως... ποντικοφάρμακα! Και ότι η ποσότητα των φθοριούχων ενώσεων που υπάρχει μέσα σε ένα συνηθισμένο σωληνάριο οδοντόκρεμας είναι αρκετή για να σκοτώσει ένα παιδί βάρους μέχρι δώδεκα περίπου κιλών αν, κατά λάθος, φαγωθεί από αυτό.
Ωστόσο, υπάρχουν πολλά ακόμα θέματα που σχετίζονται με το φθόριο, τις ενώσεις και τις χρήσεις του. Αξίζει να σημειωθεί πως τα στοιχεία που αφορούν τις μετρημένες ή τις επιτρεπτές συγκεντρώσεις φθοριούχων ενώσεων σε διάφορες τροφές ή προϊόντα οικιακής χρήσεως, προέρχονται σχεδόν αποκλειστικά από τις ΗΠΑ, καθώς δεν έγινε δυνατόν να βρεθούν τα αντίστοιχα νούμερα για την Ελλάδα ή τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης γενικότερα.
Το φθόριο και οι φθοριούχες ενώσεις
Παίρνοντας το θέμα από την αρχή, ξεκινάμε από το ότι το φθόριο αποτελεί ένα από τα 92 χημικά στοιχεία που υπάρχουν στη γη και ανήκει στην οικογένεια των αλογόνων, μαζί με το χλώριο, το βρώμιο και το ιώδιο. Στη φυσική του μορφή είναι ένα αχνοκίτρινο αέριο, όμως μέχρι σήμερα δεν έχει βρεθεί ποτέ ελεύθερο στη φύση, καθώς είναι εξαιρετικά δραστικό και ενώνεται σχεδόν άμεσα με οποιοδήποτε άλλο χημικό στοιχείο υπάρχει κοντά του. Τα δύο μόνα χημικά στοιχεία, με τα οποία μέχρι σήμερα δεν έχουν βρεθεί ενώσεις του φθορίου, είναι το Ήλιο και το Νέον.
Όλες οι ουσίες που προκύπτουν από την ένωση του φθορίου με άλλα χημικά στοιχεία, είτε οργανικές είναι αυτές είτε ανόργανες, περιγράφονται με το κοινό όνομα «φθοριούχες ενώσεις» η «φθοριούχα». Το φθόριο, με τη μορφή των διαφόρων ενώσεων του, είναι το δέκατο τρίτο σε συγκέντρωση χημικό στοιχείο στην επιφάνεια της γης.
Το πιο κοινό ορυκτό που περιέχει φθόριο είναι ο αργυραδάμαντας, μια ένωση του φθορίου με ασβέστιο (CaF2), που για αιώνες χρησιμοποιούνταν στην κατεργασία των μετάλλων και που έδωσε στο φθόριο το όνομα του, από το ρήμα της Λατινικής fluo, που σημαίνει ρέω. Άλλα λιγότερο διαδεδομένα ορυκτά που περιέχουν φθόριο είναι ο κρυολίτης (NagAlFg), ο φθοριοαπατίτης (Ca5 (P04)3.F), καθώς και άλλα ορυκτά φωσφορικών αλάτων.
Μέχρι σχεδόν την εποχή του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, το φθόριο παραγόταν σε πολύ περιορισμένες ποσότητες για πειραματικούς και μόνο λόγους και ήταν ένα προϊόν που χρησιμοποιούνταν ελάχιστα. Στο διάστημα ανάμεσα στους δύο παγκόσμιους πολέμους, καθώς αυξανόταν η ζήτηση του αλουμινίου και γενικότερα η βαριά βιομηχανία, το φθόριο και οι φθοριούχες ενώσεις άρχισαν να αποτελούν σημαντικά παραπροϊόντα της βιομηχανίας, που αρχικά θεωρούνταν ως τοξικά απόβλητα και χρησιμοποιούνταν κυρίως ως ποντικοκτόνα.
Η παράγωγη του φθορίου και των προϊόντων του άρχισε να γνωρίζει ιδιαίτερη ζήτηση στο διάστημα του Β' Παγκόσμιου Πολέμου και, ιδίως, όταν ξεκίνησε το περίφημο Manhattan Project που οδήγησε τελικά στην κατασκευή της ατομικής βόμβας απο τις ΗΠΑ, καθώς χρειάζονταν τεράστιες ποσότητες φθορίου, προκειμένου να συγκεντρωθούν και να διαχωριστούν τα ισότοπα του ουρανίου και των άλλων ραδιενεργών υλικών. Αυτός, άλλωστε, είναι και ένας από τους προτεινόμενους λόγους για το γεγονός ότι η παραγωγή και η χρήση του φθορίου και των φθοριούχων προστατεύτηκε, και συνεχίζει να προστατεύεται.
Μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και μέχρι σήμερα, το φθόριο και οι φθοριούχες ενώσεις άρχισαν να παίζουν έναν όλο και σημαντικότερο ρόλο στη χημική, αλλά και στη φαρμακευτική βιομηχανία. Παράδειγμα, δύο ευρέως διαδεδομένα προϊόντα, οι χλωριομένοι φθοριοάνθρακες, πιο γνωστά ως φρέον ή CFCs, και το πολυτετραφθοροαιθυλένιο, πιο γνωστό ως Teflon(r).
